Turli xil tipologik guruhlarda odamlarning tarqalishi o‘zgaradi: jinsi, yoshi, ma’lumotlilik darajasi, etnik kelib chiqishi va boshqalar. Kimdir vafot etadi, kimdir aksincha, dunyoga keladi, kimdir o‘rnini o‘zgartiradi. kimdir turmushga chiqadi, kimdir ajrashadi ... Bir so‘z bilan aytganda, aholida doimiy o‘zgarishlar, uning xususiyatlari, tuzilishi va demografik jarayonlar mavjud.
Shu bilan birga, Aholi har doim o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lgan aniq aholi bo‘lib qoladi. Aholi ni o‘rganish uchun siz uning xususiyatlarini doimiy ravishda kuzatib borishingiz kerak. Ammo buni faqat ma’lum bir vaqtda amalga oshirish mumkin, keyin boshqa har qanday vaqtda aholining xususiyatlarini tiklash. Demak, demografik ma’lumotlarni hisobga olish va to‘plash tizimi zarur bo‘lib, bu ma’lum vaqt oralig‘ida aholining holati va uning o‘zgarishi tendentsiyalari to‘g‘risida aniq va to‘liq tasavvur berishga imkon beradi.
Aholining o‘zgaruvchanligi, uning o‘zgaruvchanligi shuni ko‘rsatadiki, aholi to‘g‘risidagi dastlabki ma’lumotlarni olishda ma’lum vaqt oralig'ida aholining holatini hisobga olish va demografik hodisalarni (tug‘ilish, o‘lim, nikoh, ajralishlar, shuningdek, boshqa joydan boshqa joyga ko‘chib o‘tish) hisobga olish o‘rtasidagi farqni aniqlaydi.
Ma’lum vaqtdagi aholi holati to‘g‘risidagi ma’lumotlar aholini ro‘yxatga olish va maxsus namunaviy tadqiqotlar, shu jumladan sotsiologik tadqiqotlar natijasida olinadi.
Aholi sonini hisoblash qadimgi zamonlardan beri ma’lum bo‘lgan bo‘lsa-da, ro‘yxatga olish iborasi faqat zamonaviy ro‘yxatga olish deb ataladi, ular 1790 yildan beri birinchi marta ro‘yxatga olish Qo‘shma Shtatlarda o‘tkazilgan va muayyan qat‘iy qoidalarga binoan o‘tkazilgan.
Aholini ro‘yxatga olish ma’lumotlari asosiy ma’lumotlar manbai hisoblanadi. Bu demograflar, iqtisodchilar, sotsiologlar, boshqa mutaxassislar, shuningdek, davlat idoralari va boshqa manfaatdor tashkilotlarga aholi, uning miqdori va tarkibi to‘g‘risida ma’lum bir vaqtda ma’lumot berishga imkon beradigan ro‘yxatga olishlar.
Aholini ro‘yxatga olishning eng to‘liq va batafsil ta’rifi BMT Statistika qo‘mitasi tomonidan berilgan. Ushbu ta’rifga ko‘ra, aholini ro‘yxatga olish - bu "mamlakatdagi yoki mamlakatning cheklangan qismidagi barcha odamlarga tegishli bo‘lgan demografik, iqtisodiy va ijtimoiy ma’lumotlarni to‘plash, umumlashtirish, baholash, tahlil qilish va nashr etish yoki boshqa tarzda tarqatishning yagona jarayonidir".
Sharof Rashidov tuman statistika bo'limi
